Η υπερφαγία δεν είναι απλώς θέμα θέλησης ή αυτοελέγχου. Είναι μια σύνθετη συμπεριφορά που επηρεάζεται από βιολογικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς παράγοντες. Είτε πρόκειται για τις εθιστικές ιδιότητες των επεξεργασμένων τροφίμων είτε για την πολιτισμική νομιμοποίηση της υπερκατανάλωσης, υπάρχουν πολλοί λόγοι που κάνουν δύσκολη τη διαχείρισή της.

Ακολουθούν 11 από τους σημαντικότερους λόγους που συμβάλλουν στην πρόκληση αυτή:

1. Ορισμένα επεξεργασμένα τρόφιμα μπορεί να έχουν εθιστικές ιδιότητες

Ενώ τα τρόφιμα δεν θεωρούνται επισήμως "εθιστικά" όπως τα ναρκωτικά ή τα τυχερά παιχνίδια, οι υπερ-επεξεργασμένες τροφές (ειδικά όσες είναι πλούσιες σε ζάχαρη και λιπαρά) μπορούν να ενεργοποιήσουν το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου με τρόπο που προκαλεί καταναγκαστική υπερφαγία.

Έρευνες από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον έδειξαν ότι, όταν τα ποντίκια κατανάλωναν ζάχαρη, τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλό τους αυξάνονταν με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που συμβαίνει στον εθισμό σε ουσίες.

2. Τα ανθυγιεινά τρόφιμα είναι εύκολα προσβάσιμα για όλους

Σε πολλές χώρες, η πρόσβαση σε ανθυγιεινά τρόφιμα είναι παντού—σε σούπερ μάρκετ, καταστήματα, περίπτερα—και σε αντίθεση με το αλκοόλ ή τα τσιγάρα, δεν υπάρχουν περιορισμοί ηλικίας στην αγορά τους. Αυτή η ευκολία μπορεί να διευκολύνει την καταναγκαστική υπερφαγία.

Κάποιοι έχουν προτείνει την επιβολή περιορισμών στην αγορά επεξεργασμένων τροφίμων, δεδομένων των σοβαρών επιπτώσεων που μπορεί να έχει η υπερκατανάλωσή τους στην υγεία.

3. Οι μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων ασκούν τεράστια επιρροή

Οι μεγάλες εταιρείες τροφίμων και αγροτικών προϊόντων επενδύουν τεράστια ποσά σε διαφήμιση και πολιτική επιρροή. Λομπίστες εργάζονται για να επηρεάσουν τις γεωργικές πολιτικές, τις διατροφικές οδηγίες και τις επιδοτήσεις καλλιεργειών (όπως το καλαμπόκι και η σόγια), επηρεάζοντας έτσι τις τιμές και τη διαθεσιμότητα των προϊόντων στην αγορά.

4. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε εντελώς το φαγητό

Σε αντίθεση με άλλες εξαρτήσεις (όπως το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά), το φαγητό είναι απαραίτητο για την επιβίωση. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να το "κόψουμε" πλήρως, αλλά πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε την κατανάλωσή του, γεγονός που μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο για άτομα που αγωνίζονται με την υπερφαγία.

5. Ο πολιτισμός μας νομιμοποιεί την υπερκατανάλωση

Η υπερκατανάλωση τροφής είναι συχνά κοινωνικά αποδεκτή. Γιορτές, γενέθλια, εκδηλώσεις—όλες περιστρέφονται γύρω από το φαγητό. Επιπλέον, η κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας αλατιού (π.χ. ποπ κορν στον κινηματογράφο) ή ζάχαρης (π.χ. τούρτες γενεθλίων) θεωρείται φυσιολογική.

Παράλληλα, έχει κανονικοποιηθεί η συνεχής κατανάλωση σνακ (συχνά επεξεργασμένων τροφών), ακόμη και όταν δεν υπάρχει πραγματική ανάγκη για τροφή.

6. Το φαγητό είναι βασική κοινωνική δραστηριότητα

Στις περισσότερες κοινωνίες, το φαγητό είναι συνδεδεμένο με τη συντροφικότητα και τις κοινωνικές σχέσεις. Παρόλο που αυτή η παράδοση είναι υγιής και φυσιολογική, για ορισμένους ανθρώπους οι πολλές κοινωνικές εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν φαγητό μπορεί να επιδεινώσουν τις τάσεις υπερφαγίας.

7. Το φαγητό ως έκφραση αγάπης

Σε πολλές οικογένειες, το φαγητό αποτελεί τρόπο έκφρασης αγάπης. Οι γονείς συχνά δείχνουν την αγάπη τους μέσα από το μαγείρεμα αγαπημένων φαγητών, και πολλές θρησκευτικές ή πολιτιστικές παραδόσεις περιστρέφονται γύρω από γεύματα.

Όμως, για ορισμένους, αυτή η σύνδεση μεταξύ φαγητού και συναισθηματικής υποστήριξης μπορεί να γίνει υπερβολικά ισχυρή, οδηγώντας σε συναισθηματική υπερφαγία.

8. Το φαγητό είναι πάντα διαθέσιμο, σε αντίθεση με τους ανθρώπους

Όταν οι σχέσεις μας παρουσιάζουν δυσκολίες ή όταν νιώθουμε μοναξιά, το φαγητό μπορεί να γίνει υποκατάστατο της ανθρώπινης συντροφιάς. Ιδιαίτερα τα τρόφιμα πλούσια σε ζάχαρη, λιπαρά ή υδατάνθρακες μπορούν να προσφέρουν μια προσωρινή αίσθηση ανακούφισης.

Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η συνήθεια μπορεί να εξελιχθεί σε μηχανισμό αντιμετώπισης του άγχους και των συναισθηματικών δυσκολιών.

9. Ελέγχουμε τη διατροφική μας συμπεριφορά λιγότερο από όσο νομίζουμε

Πολλοί άνθρωποι (ακόμη και επαγγελματίες υγείας) θεωρούν ότι οι διατροφικές διαταραχές σχετίζονται αποκλειστικά με την έλλειψη αυτοελέγχου. Ωστόσο, έρευνες δείχνουν ότι διαταραχές όπως η αδηφαγική διαταραχή επηρεάζονται από γενετικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Επιπλέον, η υπερφαγία συχνά λειτουργεί ως μηχανισμός αντιμετώπισης ψυχικών τραυμάτων ή συναισθηματικών προβλημάτων, καθιστώντας την αλλαγή της συμπεριφοράς ιδιαίτερα δύσκολη.

10. Το σώμα μας είναι προγραμματισμένο να αποθηκεύει ενέργεια

Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει εξελιχθεί ώστε να προστατεύεται από την πείνα. Όταν η πρόσληψη τροφής μειώνεται, ο μεταβολισμός επιβραδύνεται και αυξάνονται τα σήματα πείνας, ώστε να διατηρηθούν τα αποθέματα ενέργειας.

Στη σύγχρονη εποχή, όμως, όπου υπάρχει αφθονία τροφίμων, αυτός ο βιολογικός μηχανισμός μπορεί να οδηγήσει σε υπερκατανάλωση.

11. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι φθηνότερα από τα υγιεινά

Τα υγιεινά τρόφιμα είναι συχνά ακριβότερα και απαιτούν περισσότερο χρόνο προετοιμασίας, καθιστώντας τα επεξεργασμένα και πρόχειρα φαγητά πιο δελεαστικά.

Η υπερφαγία είναι αποτέλεσμα πολλών αλληλεπιδρώντων παραγόντων—βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών μπορεί να μας βοηθήσει να αναπτύξουμε στρατηγικές που θα μας επιτρέψουν να διαχειριστούμε καλύτερα τη διατροφή μας και να αποκτήσουμε πιο υγιείς συνήθειες.

Πηγή: Psychology Today