Ενα ταξίδι στην Ισπανία για εμένα περιλαμβάνει πρώτον, πολύ φαγητό και  δεύτερον, ξεναγήσεις σε κτίρια διάσημων αρχιτεκτόνων, Ισπανών και μη.

Υπάρχει τουρίστας που να έχει πάει στη Βαρκελώνη και να μην έχει αναρωτηθεί: «Μα πού τα έβρισκε όλα αυτά τα πλακάκια με τα οποία “έντυνε” τα έργα του ο Antoni Gaudí;» (ο καταλανός αρχιτέκτονας που όλοι – μα όλοι! – αγαπάνε). Και προτού αναρωτηθείτε και εσείς, σας απαντώ: Ο καλύτερος του φίλος και μέγας χρηματοδότης του είχε εργοστάσιο με πλακάκια και έτσι του έστελνε φορτηγά ολόκληρα με τα σπασμένα και τα ελαττωματικά!

Πίσω στο θέμα μας τώρα. Η Ισπανία δεν είναι μόνο Gaudí και ένα μεγάλο ποσοστό του τουρισμού της έχει ως μόνο σκοπό, τον λεγόμενο «αρχιτεκτονικό τουρισμό». Γιατί η χώρα αυτή είναι ουσιαστικά ανοιχτή σε πειραματισμούς, δεν φοβάται το διαφορετικό και έδωσε κυριολεκτικά γη για δημιουργία σε πολλούς αρχιτέκτονες άλλων χωρών που άφησαν και εξακολουθούν να αφήνουν το στίγμα τους σε πολλές πόλεις της χώρας.

Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Γάλλου Jean Nouvel, του Αμερικανού Frank Gehry, των Ελβετών Herzog & de Meuron και άπειρων άλλων «σούπερσταρ» της αρχιτεκτονικής, οι οποίοι έχουν δώσει κτίρια μοναδικής αξίας επί ισπανικου εδάφους.

Πρόσφατα επέστρεψα στην Ισπανία για να κάνω ένα από τα πράγματα που με κάνουν ευτυχισμένο: να δω καλή αρχιτεκτονική. Φυσικά βλέποντας τα νέα αλλά και τα παλιά projects διαπίστωσα – για ακόμα μια φορά – ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο.

Διότι δεν είναι μόνο η έμπνευση ούτε μόνο το περιβάλλον που θα φιλοξενήσει ένα κτίριο αλλά και η ευελιξία που έχεις για να δημιουργήσεις ή τι είδους απαρχαιωμένες αγκιστρώσεις έχεις να αντιμετωπίσεις.
Και εξηγούμαι. Έφτασα Βαρκελώνη, πέρασα από το Μπιλμπάο – «προσκύνημα» για ακόμα μια φορά στο Guggenheim – και κατέληξα στο χωριουδάκι Elciego της Ριόχα, για να δω το εντυπωσιακό κτίριο που φιλοξενεί το ξενοδοχείο του οινοποιείου Marqués de Riscal και είναι σχεδιασμένο από τον Frank Gehry.

«Ποιο χωριό και πού;» θα μου πείτε και με το δίκιο σας. Πρόκειται για ένα χωριουδάκι 800 κατοίκων στη μέση του πουθενά με το κτίριο του Gehry να βρίσκεται μόλις πεντακόσια μέτρα από την κεντρική πλατεία. Ενα κτίριο που από τη μια δεν έχει καμία σχέση με το γενικότερο περιβάλλον και από την άλλη δένει άψογα.

Φαντάζομαι ότι δεν τον πίεσαν τον αρχιτέκτονα να λάβει μέρος σε εξαντλητικούς διαγωνισμούς, ούτε του έδωσαν τέσσερις τόμους με κανόνες ούτε του έβαλαν χίλιους περιορισμούς ούτε του ζήτησαν να αντιγράψει τα παραδοσιακά παράθυρα και υλικά της περιοχής ούτε του επέβαλαν κεραμοσκεπές. Τον άφησαν ελεύθερο να κάνει αυτό που όλοι θαυμάζουν στον έργο του: την τέχνη του, τη μοναδικότητα του, την τρέλα του.

Ο Gehry εξάλλου είναι ο αρχιτέκτονας που μόλις 150 χιλιόμετρα πιο μακριά είχε ήδη σχεδιάσει το μουσείο Guggenheim στο Μπιλμπάο, τι νόημα λοιπόν θα είχε να προσλάβουν έναν αρχιτέκτονα με τέτοια δυναμική και να τον περιορίσουν; Τον παρακάλεσαν να τους σχεδιάσει ένα κτίριο ώστε να βάλουν στον παγκόσμιο χάρτη το ασήμαντο χωριό τους και άφησαν τον καλλιτέχνη να εκφραστεί όπως ήθελε, δείχνοντάς του απόλυτη εμπιστοσύνη.

Και τα κατάφεραν. Αυτό το μικρό, απομονωμένο μέρος, το επισκέπτονται χιλιάδες τουρίστες όλο τον χρόνο από κάθε γωνιά της Γης. Όπως το ίδιο έκαναν οι Ισπανοί με το Μπιλμπάο, τη Βαρκελώνη, τη Βαλένσια και όλες σχεδόν τις πόλεις τους. Αναγνώρισαν τη δύναμη που έχει η αρχιτεκτονική να συγκινεί και να μαζεύει τα πλήθη και άφησαν στην άκρη τα υπόλοιπα.

Δεν εννοώ φυσικά ότι δεν πρέπει να προστατεύουμε παραδοσιακούς οικισμούς ή ότι η έννοια της οργανικής αρχιτεκτονικής πρέπει να εκλείψει. Κάθε άλλο, αυτό που θέλω να πω είναι ότι η συνύπαρξη όλων των ρευμάτων είναι το ίδιο απαραίτητη και ενδιαφέρουσα όσο και η προστασία αυτού που ονομάζεται «πολιτιστική κληρονομιά». Και η τελευταία δεν έχει να κάνει μόνο με το παρελθόν αλλά και με το μέλλον.
S